Ցտեսություն

Ինչպես ասել է Կարլեյկը «Գիտելիքները մարդուն կշիռ են տալիս, իսկ արարքները` փայլ: Սակայն մարդկանց մեծամասնությունը կարողանում է միայն փայլել, բայց ոչ կշռադատել»:
Իհարկե, շատ ճիշտ և տեղին է ասված: Մարդկանց մեծամասնությունը փորձում է փայլել միայն արարքներով, սակայն պետք է նաև հասկանալ, որ գիտելիքն ունի չափազանց մեծ դեր և նշանակություն:
Ոչինչ ինձ չէր կարող այնքան բան տալ, ինչքան տվեց դպրոցը : Գիտելիք, դաստիարակություն, ճիշտ մտածելակերպ..երկար կարելի է թվել : Կարծում եմ` դպրոցական տարիները յուրաքանչյուրիս կյանքի ամենապայծառ և հետաքրքիր տարիներն են եղել: Բայց ընդամենը երկու ամիս, և ստիպված կլինեմ  լքել ինձ համար շատ հարազատ դարձած դպրոցը: «Շրջանավարտ»  կոչվածի կարգավիճակում հայտնվելուն վաղուց եմ սպասել, բայց հասկանում եմ, որ այնքան էլ երանելի չէ: Չեմ ուզում պատկերացնել, որ պետք է սովորեմ մի վայրում, որտեղ չեն լինելու ընդհանուր պարապմունքներ, մեդիաուրբաթներ, անմոռանալի ճամփորդություններ,  վարպետության դասեր և, որ ամենագլխավորն է, ապակիներին կփոխարինեն պատերը: 

Կրթահամալիրում սովորել եմ ընդամենը երկու տարի, սակայն այն ինձ շատ-շատ բան տվեց . ընկերներ, որոնց հետ,  հուսամ, հետագայում էլ  կշարունակեմ  շփումս , ազատ ստեղծագործելու հնարավորություն և համարձակություն, փոխվեց մտածելակերպս , ազատվեցի մի շարք բարդույթներից , սկսեցի ավելի լավ հասկանալ կյանքի լավ ու վատ կողմերը : Չեմ կարող չնշել ուսուցիչներիս, որոնք, գիտելիք տալուց բացի, ամեն կերպ օգնել ու աջակցել են, օգնել ամենահարազատ մարդու նման:  Ապագա լեզվաբան եմ : Հուսամ`  չեմ փոշմանի: Դե ինչ, կկարոտեմ ամեն բան, ինչ կապված  է կրթահամալիրի հետ: Ցտեսություն, իմ արտասովո′ր ու ամենալավ դպրոց:

New Year in Armenia

The Armenian Apostolic church uses the Julian Calendar and celebrates Christmas on January 6th. The Fast of Holy Nativity  starts on the evening of December 29th and ends on the Christmas Eve.
Meanwhile, most Armenians lay lavish tables on New Year’s Eve and celebrate with a lot of food. Khozi bood (glazed ham) and lots of meat products leave little chance for the believers determined to fast. New Year’s Eve and the following 3 days are a period of paying courtesy visits to relatives, respected friends, colleges and seating at the table and tasting the plentiful food…
A lot of Christmas symbolism is applied to the New Year instead of Christmas in Armenia. On New Year’s Eve we put up a Tonatsar (Christmas tree), prepare gifts for our children, because Dzmer Pap (or Kaghand Pap, otherwise known as Santa Clause) with Dzyunanushik (Snow-white, Santa Clause’s granddaughter) comes to Armenia on New Year’s Eve, not on Christmas.
Things get further complicated, because many young people celebrate Christmas on December 25th, with the tradition of Western Christian Church penetrating Armenia through Hollywood movies  and other types of Californication.

 The Christmas holiday season starts on New Year’s Eve (December 31st) and continues until the old Julian calendar’s New Year’s Eve on January 13th.

Christmas Day itself is more of a religious holiday in Armenia, so the feasts of New Year’s Eve are not really seen as appropriate. The day’s traditional food is harisa, fish and red wine.
With all of this confusion, New Year becomes Armenia’s favorite holiday, while the real Holy Day – the day of Christmas, pales and becomes something of a complimentary holiday.
I understand, that the root of the problem lies in our Soviet heritage. The Communists, who were atheists in their beliefs, fought fiercely against Christianity for 70 years. This included forbidding Christmas and encouraging lavish celebration of New Year as a replacement. Now, 20 years after Soviets are gone, we still see the impact.
I volunteered to work on December 31st and January 1st this year (as well as previous two years), because I firmly believe, that the real holiday for me should be the Armenian Christmas day – January 6th. Consider this my little protest against the extravagant New Year celebrations and a challenge to myself, to learn to appreciate real Armenian traditions and values.

Living with friends or living with family

Nowadays more people are choosing to live with friends or alone rather than with their families. This trend is likely to have a negative impact on communities. To what extent do you agree or disagree with this opinion?

 Most people in the world have spent approximately more than eighteen years with their family which is enough of their life time. Such fact has led the people to dream their own ruled worlds after finishing their basic education. Over eighteen years people have disciplined to be one of fair ones who fit into a society well - they have taught not to hurt others. Therefore their childhood or adolescenthood is only a part of preparing to be a member of society which means children need cares and supports from their parents. However, the roles of parents disappear when their children are ready to be considered as adults.
In addition, an individual's independent lifestyle has more benefits than being domesticated at home. One of benefits is that people can learn how to manage more difficult and various problems. As the people feel more uncomfortable, they will figure out how to repel their negatives and promote positives. It's inevitable that people have to go through lifelong learning and living alone is definitely a part of it.
An extended free time is another advantage of being independent. People will need to find how they are going to use their times wise and more efficient when they are left alone. For example, they can have cultural activities such as going to art galleries or theatre. These activities enhance their views on world. We can grow more by spending more time for ourselves.
To summarise, living alone or with friends is a good way of learning. Not only can people learn how to hold a responsible for what they have done, they also can construct much better planning for themselves.

Nowadays people

In the past, people spent much time at home with their family rather than now. This indicates togetherness as a main pillar of communication could be typically maintained as one of the solutions to reduce the sufferer of life. However, nowadays, people frequently have some action out of their home. As a result, the action might increase stress.
There are a number of reasons why people suffer from stress. Firstly, people spend much time in the office in which interpersonal relationship is massively built. This means many activities inquire regular contact with other people at work.  In addition, working pressure which is one of the stress archetypes can occur if people in work feel isolated or unfairly distributed.
Secondly, people suffer disproportionally under a diet program. It is the program which creates uneasy feeling and possible health issues because the diet diary involves extreme caloric restriction and fewer nutrients. When the fragile health issues undermine people, this might cause suffering. Finally, in the modern era, consumerism for some people is the main problem that could be paid attention because it is one of life style’s syndromes. Thus, the consumerism directly results ungratefulness. According to Jakarta Post, if the people, who have feeling of ungratefulness, become incredibly unhappy, this would lead a major factor in stress.
To solve the problem of sufferer, there are a number of points which I think could make people combat this disorder.  Honesty directly requires good communication skills which make people easy to send their life messages for friends. If people combine honesty with integrity, they seem to appear simple reflection to others. For example, before they start the working day, these people should write expressions of gratitude which some practitioners believe can release negative emotions at work. Next, people who get closer with family would have more time to share what went wrong for their life rather than who is not. This could bring people more confident if they are in trouble. As a result, people could enjoy life without having sufferer.
In conclusion, although these two solutions are valuable to prove emotionally unstressed life, individuals are hard to change their habits.

Հովհաննես Թումանյան

Հովհաննես Թումանյանը ծնվել է 1869 թվականի փետրվարի 19-ին, Լոռվա Դսեղ գյուղում^[5]։
1877-1879 թվականներին Թումանյանը սովորել է Դսեղի ծխական դպրոցում։ 1879-1883 սովորել է Ջալալօղլու (այժմ Ստեփանավան) նորաբաց երկսեռ դպրոցում^[9]։ 1883 թվականից բնակվել է Թիֆլիսում։ 1883-1887 թվականներին սովորել է Թիֆլիսի Ներսիսյան դպրոցում, սակայն նյութական ծանր դրության պատճառով 1887 թ. կիսատ թողնելով ուսումը, աշխատել է Թիֆլիսի հայ եկեղեցական դատարանում, այնուհետև Հայ Հրատարակչական միության գրասենյակում (մինչև 1893 թ.)։ 1893 թվականից աշխատակցել է «Աղբյուր», «Մուրճ», «Հասկեր», «Հորիզոն» պարբերականներին, զբաղվելով գրական և հասարակական գործունեությամբ։
1899 թվականին նրա նախաձեռնությամբ Թիֆլիսում ստեղծվել է «Վերնատուն» գրական խմբակը, որի անդամներն էին Ավետիք Իսահակյանը, Դերենիկ Դեմիրճյանը, Լևոն Շանթը, Ղազարոս Աղայանը, Պերճ Պռոշյանը, Նիկոլ Աղբալյանը և ուրիշներ։ Որոշ ընդմիջումներով խմբակը գոյատևել է մինչև 1908 թ.^[5]։
1912 թվականին Թումանյանն ընտրվել է նորաստեղծ Հայ գրողների կովկասյան ընկերության նախագահ, իսկ 1918 թվականին՝ Հայոց հայրենակցական միությունների միության (ՀՀՄՄ) նախագահ։ Առաջին համաշխարհային պատերազմում (1914-1918 թթ.) հայ ժողովրդի կրած վնասները հաշվելու և Փարիզի հաշտության խորհրդաժողովին (1919-1920 թթ.) ներկայացնելու նպատակով ՀՀՄՄ-ն 1918 թ-ին ստեղծել է Քննիչ հանձնաժողով՝ Թումանյանի գլխավորությամբ։
1912-1921 թվականներին եղել է Հայ գրողների կովկասյան միության նախագահ։ Հայաստանի խորհրդայնացումից հետո նախագահում է Հայաստանի օգնության կոմիտեն (1921-1922)։
 1921 թ-ի աշնանը Թումանյանը մեկնում է Կոստանդնուպոլիս՝ հայ գաղթականների համար օգնություն գտնելու նպատակով։ Մի քանի ամիս մնալով այնտեղ նա վերադառնում է հիվանդացած։ 1922 թ-ին տարած վիրահատությունից հետո Թումանյանի ինքնազգացողությունը լավանում է, սակայն սեպտեմբերին հիվանդությունը դարձյալ իրեն զգացնել է տալիս։ Թումանյանին տեղափոխում են Մոսկվայի հիվանդանոցներից մեկը, սակայն 1923 թ. մարտի 23-ին, 54 տարեկան հասակում Հովհաննես Թումանյանը վախճանվում է:

Անձնական կյանք 
 
1888 թվականին, տասնինը տարեկան հասակում, Թումանյանն ամուսնանում է տասնյոթամյա Օլգա Մաճկալյանի հետ^[11]։ Նրանք ունեցան 10 երեխա՝ Մուշեղ (1889-1938), Աշխեն (1891-1968), Նվարդ (1892-1957), Արտավազդ (1894-1918), Համլիկ (1896-1937), Անուշ (1898-1927), Արփենիկ (1899-1981), Արեգ (1900-1939), Սեդա (1905-1988), Թամար (1907-1989)<sup>:

Ստեղծագործություններ</sup>

 ^{Թումանյանն իր առաջին պոեմը գրել է 12 տարեկանում, երբ սովորում էր Ջալալօղլու դպրոցում։ Թումանյանը գրել է բանաստեղծություններ, պոեմներ, քառյակներ, բալլադներ, պատմվածքներ ու հեքիաթներ, ակնարկներ, քննադատական ու հրապարակախոսական հոդվածներ։ Նա սկսել է ստեղծագործել 80-ականների կեսից։ Լայն ճանաչում է ձեռք բերել «Բանաստեղծություններ» հավաքածուի (1-2 հատոր, 1890-92) լույս տեսնելուց հետո։}

Թումանյանն իր ստեղծագործություններով հեղաշրջում է կատարել հայ բազմադարյան գրականության մեջ։ Նրա լեզուն և մտածողությունը պարզ են, ժողովրդական։ Նա խորությամբ է արտացոլել հայ ժողովրդի հոգեբանությունը, մտքերն ու ձգտումները։ Թումանյանն իր քնարերգության մեջ արծարծել է հայրենասիրական, սոցիալական, քաղաքական, փիլիսոփայական, սիրային թեմաներ։ Իրական կյանքի պատկերն ու սոցիալական անարդարության դեմ խտացված բողոքն են արտահայտված «Գութանի երգը», «Խրճիթում» և այլ բանաստեղծություններում։ «Հին օրհնություն» բանաստեղծությունը հայ ժողովրդի վշտի, ձգտումների ու երազանքների խտացումն է։ «Հայոց լեռներում» բանաստեղծության մեջ, խոսելով հայ ժողովրդի դարավոր պատմության, մաքառումների և տանջալից ուղու մասին, հավատով է պատկերել հայրենիքի անպարտելի ու ստեղծագործ ոգին.

Ու մեր աչքերը նայում են կարոտ՝ Հեռու աստղերին Երկնքի ծերին, Թե ե՞րբ կըբացվի պայծառ առավոտ՝ Հայոց լեռներում, Կանաչ լեռներում։

Դանիել Վարուժան-Հացին երգը

Դանիել Վարուժանը (Դանիել Չպուգքյարյան) ծնվել է 1884թ.-ի ապրիլի 20-ին, մահացել է 1915թ.-ի  օգոստոսի 26-ին: Դանիել Վարուժանի ստեղծագործության էությունը եղավ գեղեցկության, ուժի ու աշխատանքի փառաբանության տարերքը։

Վարուժանի «Հացին Երգը» երգը շարքը հրապարակվել է նրա մահվանից տարիներ հետո`1921թ.-ին: Նա գրել է հացի արարման պատմությունը և գովերգել է հողագործի աշխատանքը:

Նրա «Հացին Երգը» շարքից, ես կարդացել եմ` «Հասուն արտ», «Հունձք կը ժողվեմ» բանաստեղծությունները և «Լուսին» բանաստեղծությունը, որը չի մտնում «Հացին Երգը» շարքի մեջ:

«Հասուն արտ» բանաստեղծության մեջ Վարուժանը նկարագրել է հասած արտը, այն նմանեցնելով բոցի, կրակի, ոսկեծուփ ծովի, ասում էր, որ կարծես արևը մտած լինի արտի մեջ:

«Արտս ոսկո՜ւն է...

Նման բոցերու,

Ցորենն է բռնկելԱռանց այրելու»։

Նա արտը համեմատում էր ոսկու և արևի հետ: Ոսկի ասելով նա նկատի ունի երկու իմաստ, մեկը`ցորենի գույնը, իսկ մյուսը` ցորենի տված հարստությունը: Կարդալուց հետո ինձ մի պահ թվաց, թե ես տեսել եմ այն ոսկեծուփ արտը, որը նա նկարագրում էր:

«Արտս ոսկո՜ւն է...

Մերթ ելնում հովից,

Մի դեղձանիկ թի՛ռ

Ոսկեծուփ ծովից»։

Իսկ «Լուսին» բանաստեղծության մեջ նա նկարագրում էր լուսինը: Նա ասում էր, որ գիշերվա խավարի մեջ լուսինը լուսավոր կետ էր:

«-Հյուղակներու խավարին

Կը տանեմ շողը լույսին»

Նա լուսինը համեմատել է արծաթի, գոհարի հետ: Բանաստեղծությունը կարդալիս թվում էր, թե լուսինն իմ առջև է և լուսավորում է ինձ:

«Գոհա՛ր լուսին, ո՞ւր կ’երթաս….

- Դույլերուն մեջ արծաթի

կը տանիմ կաթ հիվանդի»։

«Հունձք կը ժողվեմ» բանաստեղծության մեջ, նա նկարագրում էր գյուղացու աշխատանքը: նկարագրում  էր թե ինչպես է գյուղացին հնձում  արտը ու նաև նկարագրում էր արտը, որը նա հնձում է: Իմ կարծիքով, այս բանաստեղծության մեջ ամփոփված է «հացին երգը» շարքի իմաստը, որովհետև ես այս բանաստեղծության մեջ տեսա գյուղացու քրտնաջան աշխատանքը, տեսա ցորենի տված բարիքները:

Հունձք կժողվեմ մանգաղով,

-Լուսնակը յարս է –

Ակոս ակոս ման գալով:

-Սիրածս հարս է:-

Գլխեբաց եմ ու բոբիկ,

-Անո՛ւշ են հովեր-

Արտերուն մեջ թափառիկ:

-Մազե՛րն են ծովեր:

Շահան Շահանուր «Նահանջ առանց երգի»

Պոլիսից Փարիզ եկած Պիերը (Պետրոսը), ով լուսանկարիչ էր աշխատում էր Փարիզի լուսանկարչատներից մեկում:  Նա կարճ ժամանակում ընտելանում է Փարիզի վարք ու բարքին: Լուսանկարչատան տիրուհին մադամ Ժանը շատ գեղեցիկ կին էր: Նա Լեսքյուրի սիրուհին էր, ում փողերով էլ բացել էր լուսանկարչատունը: Բայց դա չի խանգարում Պիերին սիրահարվել այդ գեղեցիկ կնոջը: Չնայած մադամ Ժանի ու Պիերի զգացմունքները փոխադրձ էին, Մադամը չի լքում Լեսքյուրին:  Պիերը նրան Նենեթ էր անվանում և անգամ Նենեթի մութ անցյալը իմանլուց հետո շարունակում էր սիրել նրան: Սկզբում Պիերը հեռացավ, բայց Նենեթը գտավ նրան և պատմեց որ վթարի արդյունքում Լեսքյուրը մահացել էր իսկ նրա ձեռքը կտրել էիրն: Պիերը ընդունեց նրան: Նա ցանկանում էր Նենեթի հետ նոր կյանք սկսել, բայց Նենեթը հեռացավ Պիերից, որպեսզի նրա համար բեռ չդառնա:

Ի վերջո Նենեթը մահանում է: Երբ Պիերը փորձում է նրա համար  «Հայր մերը» ասել, նա մոռանում է թե ինչպես էր դա և սկսում է ասել ֆրանսերենով:
Սա պատմություն էր այն մասին թե ինպես Պետրոսը նահանջեց իր արմատներից և դարձավ Պիեր: Իսկ նրա զգացմունքները դեպի Նենեթ նրան ավելի արագ տարան դեպի օտարում: Պիերը մոռացավ իր ազգի բարքերը, նա հեշտությամբ ընտելացավ Փարիզի բարքերին և կորցրեց իր ազգային դիմագիծը: Ի վերջո ոչ միայն Պետրոսը, այլև նրա ընկերները հեռացել էին իրենց արմատներց նրանք այլևս առաջվանը չէին:

English

Questions   1–7

Do the following statements agree with the information given in Reading Passage 1?

In boxes 1–7 on your answer sheet, write

TRUE - if the statement agrees with the information

FALSE -if the statement contradicts the information

NOT GIVEN -if there is no information on this

1 Chronobiology is the study of how living things have evolved over time.-False

2 The rise and fall of sea levels affects how sea creatures behave.-True

3 Most animals are active during the daytime.-Not given

4 Circadian rhythms identify how we do different things on different days.-False

5 A ‘night person’ can still have a healthy circadian rhythm.-True

6 New therapies can permanently change circadian rhythms without causing harm.-False

7 Naturally-produced vegetables have more nutritional value.-True

Questions 8–13

Choose the correct letter, A, B, C or D.

Write the correct letter in boxes 8–13 on your answer sheet.

8 What did researchers identify as the ideal time to wake up in the morning?

A 6.04

B 7.00

C 7.22

D 7.30

9 In order to lose weight, we should

A avoid eating breakfast

B eat a low carbohydrate breakfast

C exercise before breakfast

D exercise after breakfast

10 Which is NOT mentioned as a way to improve supplement absorption?

A avoiding drinks containing caffeine while taking supplements

B taking supplements at breakfast

C taking supplements with foods that can dissolve them

11 The best time to stop drinking coffee is

A mid-afternoon

B 10 p.m.

C only when feeling anxious

D after dinner

12 In the evening, we should

A stay away from carbohydrates

B stop exercising

C eat as much as possible

D eat a light meal

13 Which of the following phrases best describes the main aim of Reading Passage

1?

A to suggest healthier ways of eating, sleeping and exercising

B to describe how modern life has made chronobiology largely irrelevant

C to introduce chronobiology and describe some practical applications

Դրվագներ Տերյանի կյանքից

Մի անգամ Թիֆլիսում

Վահան Տերյանի դուստրը՝ Նվարդ Տերյանը, ամեն տարի փռտրվարի 9-ին՝ հոր ծննդյան օրը, շատերիս հրավիրում է իր մոտ տերյանական երեկոյի:

Այդպիսի մի երեկոյի եկել էր Հայկուհի Գարագաշը. դա դերասանուհու մահվանից մի քանի ամիս առաջ էր:

Երբ խոսքը տվեցին Գարագաշին, նա նախ արտասանեց Տերյանի «Տխրությունը», հետո պատմեց հետևյալը.

«Թիֆլիսում սովորում էի Հովնանյա ն օրիորդաց դպրոցում: Այն տարիներն էին,երբ Տերյանը գրավել էր հայ երիտասարդության սիրտը: Նրա «Մթնշաղի անուրջները» գրքույկը նվիրական էր բոլորիս համար: Չէինք բաժանվում նրանից: Շատերս գիշերը բարձի տակ էինք դնում այդ կախարդական «Անուրջները»: Նրանում եղած գրեթե բոլոր ոտանավորները անգիր գիտեինք:

Եվ ահա մի օր իմացանք, որ Ներսիսյան դպրոցի դահլիճում Մամբրե Մտեճնյանը զեկուցում է կարդալու Տերյանի բանաստեղծությունների մասին: Այդ ժամանակ Մատենճյանը, որ Ներսիսյան դպրոցում էր դասավանդում, համարվում էր համար մեկ հայ գրականագետը, թիֆլիսահայության մեջ ամենազարգացած մարդը:

Լեփ-լեցուն դահլիճում նստել էի ընկերուհիներիս հետ: Սպասում էինք Մատենճյանին: Այդ ժամանակ երևաց մեկը, որ այս ու այն կողմ էր նայում` ազատ տեղ փնտրելով: Նրա՝ քիչ առաջ սեղմված, թեթևակի կռացած ուսերին վերարկու կար, դեմքը գունատ էր, նիհար, այտոսկրներեը դուրս ցցված: Շարքերի միջով շշուկ անցավ՝ Տերյանը: Մեզնից ոչ ոք Տերյանին չէր տեսել. սա առաջին հանդիպումն էր:

Մեր շարքում, ինձնից քիչ դեպի ձախ մի ազատ տեղ էր մնացել. նկատեց, հարցրեց՝ ազա՞տ է, և անցնելով մեր առաջից՝ նստեց:

Մատենճյանը եկավ և սկսեց զեկուցումը, որ տևեց մոտ երկու Ժամ: Սկզբից մինչև վերջ նա ոչնչացնում էր Տերյանին: Նրա ստեղծագործությունը համարում էր անարվեստ, ոչ հայկական, անբովանդակ, կեղծ և մեղադրում էր երիտասարդությանը՝այդ փուչ ոտաավորներով տարված լինելու համար: Մի խոսքով, դա մի անզուսպ պարսավանք էր Տերյանի ու նրա բանաստեղծությունների հասցեին:

Մենք աչքի տակով նայում էինք Տերյանին: Վերարկուն ուսին էր, մի արմունկով կռթնել էր դիմացի նստարանին, գլուխը ափին հենած, լուռ, հայացքը հառել գետնին: Այդպես մնաց ամբողջ զեկուցման ժամանակ: Երբ զեկուցումն ավարտվեց, այդպես լուռ էլ հեռացավ:

Բոլորս վշտացած էինք, ցավում էինք և այդ օվանից ավելի շատ սիրեցինք Տերյանին:

Տերյան և Թոթովենց

Նվարդ Տերյանի տանը հրավիրվող տերյանական երեկոներից մի ուրիշի ժամանակ, երբ խոսք տրվեց դերասանուհի Մայրանուշ Պարոնիկյանին, նա զգացմունքով լի ձայնով բացատրեց, թե որքան թանկագին անուն է նրա համար Վահան Տերյան-ը, և ինչպես է ինքը ամեն անգամ մինչև սրտի հատակը հուզվում  Տերյան կարդալիս: Ապա «Մթնշաղի անուրջներից» մի երկու բան արտասանեց:

Պարզվեց, որ դերասանուհին մի փոքր հուշ էլ ունի Տերյանի մասին, բայց ոչ իրենը, այլ Վահան Թոթովենցինը, որից ինքը լսել է:

Թեև կարճ է այդ հուշը, բայց Տերյանին բնութագրող մի դրվագ է դա:

« Պետրոգրադում ինձ հետաքրքրում էր մի մարդ, մի երիտասարդ՝ բանաստեղծ Վահան Տերյանը,- պատմում էր Թոթովենցը:- Նրա բանաստեղծությունների գիրքը կախարդել էր ինձ: Անպարփակ էր հացմունքս: Ժամ առաջ փափագում էի տեսնել այդ արտասովոր մարդուն, այդ կախարդին: Եվ կայարանում ինձ դիմավորած երիտասարդներին հայտնեցի փափագս:

Նրանք ինչ-որ բան խորհրդակցեցին: Հետո ինձ հայտնեցին, որ կառքը պատրաստ է, և ինձ կուղեկցեն մինչև հյուրանոց:

Կառքում ինձ ուղեկցողը շուրջ 30 տարեկան մի երիտասարդ էր՝ լռիկ-մնջիկ: Ես նրան էլ ասացի, որ շատ եմ ուզւոմ տեսնել Վահան Տերյանին, որ Պետրոգրադում կանգ առնելուս գլխավոր նպատակը նրան տեսնելն է:

Երիտասարդը ինձ սառը թվաց, անտարբեր՝ ցանկությանս նկատմամբ, ասաց, որ դեռ կհասցնեմ տեսնել իմ ուզած մարդուն:

Այդպես հասանք հյուրանոց: Սենյակումս նորից կրկնեցի Տերյանին տեսնելու ցանկությունս: Ուղեկիցս դարձյալ հուսադրեց և ցտեսություն ասելով հեռացավ:

Մյուս օրը հրավիրված էի տեղի հայերի կազմակերպած մի հանդիպման: Հասնելուն պես նորից առաջին խոսքս եղավ.

-         Ուզում եմ Վահան Տերյանին տեսնել, արդյոք այստե՞ղ է: Ինչպե՞ս կարելի է նրան հանդիպել:

-         - Բայց, սիրելի՛ պարոն, - դիմեց ինձ հավաքված ուսանողներից մեկը,- երեկ Դուք Վահան Տերյանի հետ կաքով հյուրանոց գնացիք, մենք որոշեցինք, որ նա ձեզ ուղեկցի, որպեսզի ծանոթանաք:

Ես ապշեցի: Ինչպե՞ս թե, մի՞թե նա էր:

Քիչ հետո, մի քանի հոգի էլ եկան: Նրանց մեջ ճանաչեցի երեկվա ուղեկցիս: Խոսակիցս ասաց՝ ահա Տերյանը:

Գլուխս կորցրածի պես մոտեցա, ամուր գրկեցի նրա վտիտ մարմինը: Համբուրեցի ճակատն ու հարցրի.

-         Զարմանալի է… Ինչո՞ւ երեկ չասացիք, որ դուք եք Տերյանը:

-         Ճիշտն ասած, չէի ուզում Ձեզ շուտ հիասթափեցնել… »

Երևանում

1916թ. դեկտեմբերի 31-ին Տերյանն առաջին ու վերջին անգամ գալիս է Երևան: Նրա հիվանդությունը՝ թոքախտը, բավական խորացել էր. Այստեղից պետք է մեկներ Սուխում՝բուժվելու:

Մի փոքր ժամանակ մնալով Երևանում՝ Տերյանը շատերի հետ է զրուցել և հունվարին Երևանի ապագա խորհրդարանի դահլիճում մի ընդարձակ զեկուցում էլ է կարդացել հայ բանաստեղծության լեզվի մասին:

Այդ զեկուցման բնագիրը չի պահպա գտել նվել, նրա մասին փոքր հաղորդում է տպագրվել Թիֆլիսի «Մշակում>> (17թ. թիվ 26): Ներկա եղողներից մի քանիսը գրել են դրա մասին իրենց հրապարակած հուշերում: Բայց այն, ինչ լսել եմ այդ զեկուցմանը ներկա գտնված մի ուսուցչից, կարծեմ, նույն կերպ տեղ չի գտել որևէ հրապարակման մեջ:

Ահա այդ հուծը ևս.

«Տերյանը բարձր էր գնահատում հայոց չափածոն ու նրա լեզուն: Մասնավորապես խոսեց Հովհաննես Հովհաննիսյանի մի շարք բանաստեղծությունների լեզվի ու ոճի մասին՝ Հովհաննիսյանին համարելով արևելահայ առաջին ոճաբան – բանաստեղծը: Հետո ասաց, որ հաճախ հայոց գրական երկերը մենք չենք ընթերցում, նրանց մակերեսով ենք անցնում միայն, և օրինակ բերեց  Հովհաննիսյանի «Նոր գարուն>> բանաստեղծությունը.

Քեզ ըսպասող չըմնաց,

Ո՞ւր ես գալի, այ գարուն,-

Գովքդ ասող չմնաց,

Զուր ես գալի, այ գարուն…

Նա այս բանաստեղծությունը նախ արտասանեց արագախոսությամբ, առանց որևէ առոգանության: Եվ ասաց, որ, ահա շատերս այդպես շտապ ենք կարդում  այս հրաշալի բանաստեղծությունը և չենք ընկալում նրա խորքը, ողբերգությունը:

Հետո նույնը կարդաց դանդաղ, առոգանությամբ, մանավանդ ներշնչանքով: Հատկապես երկարացնում էր ուր ես գալի, աայ գարուն տողը՝ ուո՜ւր ես գալիի՜ աա՜յ գարուո՜ւն և ապա Զուո՜ւր ես գալիի՜, աա՜յ գարուո՜ւն…Բոլորս սարսուռ զգացինք: Թեև անցած դարի վերջերին էր գրվել այս բանաստեղծությունը, բայց նոր էին անցել ամայացնող 15-16 թվականները…Իրոք՝ « Քեզ ըսպասող չըմնաց»,   « Գովքդ ասող չմնաց»…

Խոսելով ընդհանրապես հայոց բազմադարյան բանաստեղծության արժեքների մասին՝ Սերյանը հատկապես շեշտեց նրանց մեջ ապրող մարդասիրական ոգին, որ հայ ժողովրդի ոգին է, և որ ամեն ժողովուրդ թրևէ ավանդ է մուծում համաշխարհային մշակույթի ու հոգևոր կյանքի ասպարեզ: Հայ ժողովրդի բերածը այդ մեծ սիրո ոգի է:

Վերջում Տերյանը արտասանեց իր նոր գրած բանասըտեղծությունը, որ այժմ հայտնի է իբրև «Հրաժեշտի գազել»:

Ամեն  վայրկյան սիրով տրտում ասում եմ ես մնաս բարով…

Ու դարձյալ արտասանում էր գեղեցիկ առոգանությամբ, մեծ ներշնչանքով, սկզբից մինչև վերջ՝

Բարի հիշեք ինձ ձեր սրտում, մնաք բարով, մնաք բարով:

Ասրախանում

Եվգենիյա  Շահինյանը՝ Վ. Սերյանի կնոջ՝ Անահիտ  Տերյան – Շահինյանի քույրը, 1982թվականին Մոսկվայում պատմեց հետևյալը.

-1918 թվականի ամռանը մեզ՝ Դերբենդի հայերիս համար ծանր ժամանակներ էին: Մի օր էլ տուն  ու տեղ ստիպված թողեցինք ու փաղչում էինք: Երեք կողմից հալածում էին, մի կողմում էլ ծովն էր: Մահից խուսափելով լցվեցինք ծովը: Օգնության հասան ձկնորսները, որոնք մեզ առան իրենց նավակներիօ մեջ: Հետո բոլորս տեղափոխվեցինք Աստրախան գնացող նավի վրա: Այսեղ արդեն ուրիշ շատ հայ փախստական կային: Ասրախանում այն ժամանակ հայություն կար, բայց մեծ մասը շատ էլ չէր ուզում փախստականներին ապաստան տալ: Մեր վիճակը ծանր էր:

Ահա այդ ժամանակ առաջին անգամ տեսա Վահան Տերյանին: Նա հատուկ գործերով Մոսկվայից էր եկել: Նավահանգստում հավաքում էր Աստրախանի հայերին, բացատրում, համոզում, որ անօթևան մնացած իրենց հայրենակիցներին ապաստան տան իրենց տներում, հոգ տանեն նրանց մասին, կերակրեն: Սերյանը մեծ եռանդով էր գործում: Այդպես նա կարողացավ բոլոր փաղստականներին տեղավորել հայերի ընտանիքներում: Ինձ ու հարազատներիս ևս տեղավորեց մի ընտանիքում, և մենք վերջապես հանգիստ առանք: Այդ ժամանակ ինքը՝ Տերյանն էլ աստրախանցի մի հայի տանն էր բնակվում:

Տերյանի օգնությամբ

1976 թվականի աշունն էր, քանդակագործ, նկարիչ Երվանդ Քոչարը կնոջ՝ տիկին Մանիկի հետ այցելության էր եկել Նվարդ Տերյանին: Զրույցից և հյուրասիրությունից հետո, երբ հյուրերը վեր կացան, ցտեսություն ասացին և արդեն դուրս էին գալիս, Քոչարը դարձավ Նվարդին, թե՝

-Գիտես, հայրդ ինձ մեծ լավություն է արել: Ես որ հիմա քանդակագործ եմ ու նկարիչ, շատ բանով հորդ եմ պարտական:

Նվարդ Տերյանը զարմացավ ու հարցական նայեց: Քոչարը հենց ոտքի վրա պատմեց, թե ինչպես է ինքը 1918թվականի ամռանը Հյուսիսային Կովկասում հանդիպել Տերյանին:

-Հայրդ հատուկ լիազորությամբ էր եկել՝ հայ գաղթականների գործով: Նաև շնորհալի հայ երիտասարդներ էր հավաքագրում՝ Մոսկվա ուսման ուղարկելու համար: Ես էլ նրա ընտրությանն  արժանացա: Շատ ուրախացա: Նախքան այդ սովորել էի Թիֆլիսի նկարչության ու քանդակագործության դպրոցում, նկարիչ Եղիշե Թադևոսյանի մոտ, բայց խառը ժամանակների պատճառով ուսումս շարունակել չկարողացա: Տերյանն ինձ մի պատրաստի պաշտոնական անցաթուղթ տվեց, որը ես պետք է ներկայացնեի Մոսկվայում ուսման տեղավորվելու համար: Նաև զգուշացրեց, որ այդ թուղթը անպայման շորի մեջ դնեմ ու կարեմ շապիկիս ներսից, քանի որ Դենիկինյան բանակը գրավել է Մոսկլվա տանող ճանապարհի մի մասը, և ես կարող եմ նրանց ձեռքն ընկնել: Ասաց, որ ինձ կխուզարկեն և եթե այդ թուղթը գտնեն, կգնդակագարեն:

Այդպես էլ արեցի. Թուղթը շորի մեջ՝ շապիկիս ներսից կարեցի ու ճամփա ընկա: Ճիշտ հորդ ասածի նման եղավ. դենիկինցիները ինձ բռնեցին ու խուզարկեցին: Թուղթը չգտան և ազատեցին, ուես բարեհաջող Մոսկվա հասա: Այդ թղթով ընդունվեցի Մոսվայի ազատ արվեստների պետական արվեստանոցը, որ բարձրագույն ուսումնարան էր, և սովորեցի հայտնի գեղանկարիչ ու մանկավարժ, այժմ ակադեմիկոս Պյոտր Կոնչալովսկու մոտ: Դա իմ կյանքում մեծ դեր կատարեց: